GS.TS Phạm Mạnh Hà, chuyên gia tâm lý và Khoa học Công nghệ giáo dục tại Đại học Bách Khoa Hà Nội, đã đưa ra lời cảnh báo về những kẻ xấu có thể tạo ra các kịch bản tinh vi để thao túng tâm lý trẻ em. Những kẻ này thường xây dựng lòng tin nhanh chóng thông qua việc lắng nghe và đồng cảm, sau đó từ từ điều khiển tâm lý của trẻ. Điều này có thể xảy ra với bất kỳ đứa trẻ nào, không phân biệt tuổi tác hoặc hoàn cảnh.
Mới đây, sự việc một bé gái 13 tuổi ở Tây Hồ (Hà Nội) may mắn được tìm thấy tại TP HCM sau 3 ngày mất tích đã gây xôn xao dư luận. Công an phường Việt Hưng (Hà Nội) cũng đã phối hợp với Phòng Cảnh sát hình sự (Công an thành phố Hà Nội) để ngăn chặn một vụ ‘bắt cóc online’ với thủ đoạn nhắm vào học sinh và sinh viên.
Theo GS.TS Phạm Mạnh Hà, khi một đứa trẻ bị lừa, nhiều người thường phản ứng bằng cách chỉ trích đứa trẻ là “ngây thơ” hoặc “thiếu kỹ năng sống”. Tuy nhiên, chuyên gia này cho rằng thực tế là những kẻ xấu đã tạo ra các kịch bản tinh vi với những đòn tâm lý được tính toán kỹ lưỡng, khiến bất kỳ đứa trẻ nào cũng có thể trở thành nạn nhân.
Chỉ trong vài tháng qua tại Việt Nam, những kẻ xấu đã sử dụng lời nói như một vũ khí để ép trẻ tự lột đồ, tự quay clip nhạy cảm,甚至 tự bỏ nhà đi đến một nơi xa lạ. Chúng sử dụng đòn tâm lý để khiến trẻ tin rằng mình đã vi phạm pháp luật và rơi vào thế bị động, hoảng loạn. Chúng cấm trẻ nói với bố mẹ và đe dọa rằng nếu trẻ nói ra, cả gia đình sẽ gặp nguy hiểm.
Chuyên gia cho rằng trong bối cảnh trẻ em ngày càng tiếp xúc sớm với một thế giới phức tạp, việc nhận diện các yếu tố khiến trẻ dễ bị thao túng tâm lý là vô cùng quan trọng. Thao túng tâm lý có thể đẩy trẻ đến những tổn thương sâu sắc như rối loạn lo âu, trầm cảm, hoặc vướng vào các cạm bẫy lừa đảo trực tuyến.
Chuyên gia chỉ ra các dấu hiệu để cha mẹ nhận diện nguy cơ từ đặc điểm tâm lý của trẻ, môi trường gia đình và các mối quan hệ xung quanh. Về phía bản thân trẻ, các em đang trong giai đoạn phát triển, khiến một số đặc điểm tâm lý tự nhiên có thể trở thành điểm yếu để kẻ xấu khai thác. Trẻ có xu hướng tin người lạ hơn người nhà vì sợ bị cha mẹ la mắng hoặc phán xét.
Những trẻ có lòng tự trọng thấp, hay lo âu và có xu hướng tự đổ lỗi cho bản thân thường dễ bị thao túng nhất. Kẻ xấu sẽ lợi dụng tâm lý này để khiến trẻ cảm thấy tội lỗi và phải nghe theo lời chúng để “chuộc lỗi”. Đặc biệt, những trẻ có sự ngưỡng mộ quá mức với một ai đó như bạn bè, người nổi tiếng… cũng rất dễ bị lợi dụng.
Về phía gia đình, GS.TS Phạm Mạnh Hà cho rằng gia đình là nền tảng hình thành sức đề kháng tâm lý của trẻ. Tuy nhiên, một số kiểu gia đình có thể làm tăng nguy cơ con bị thao túng, như gia đình thiếu quan tâm, kết nối với con cái; gia đình thường xuyên xung đột hoặc đổ vỡ; gia đình có khoảng cách thế hệ lớn.
Chuyên gia cũng cho rằng các mối quan hệ ảo có tốc độ phát triển rất nhanh. Nếu không có sự đồng hành và định hướng từ gia đình, trẻ rất dễ bị cô lập, dẫn dắt bởi những thông tin sai lệch hoặc bị lôi kéo vào các nhóm chat, hội nhóm tiêu cực.
Để bảo vệ con, cha mẹ cần tinh ý quan sát và can thiệp kịp thời. Phụ huynh lưu ý các dấu hiệu cảnh báo sớm về sự thay đổi của con, như trở nên khép kín, ít nói, hoặc ngược lại, cáu kỉnh, hung hăng bất thường.
Lắng nghe, không phán xét, tôn trọng cảm xúc của con là điều quan trọng. Cha mẹ cũng nên dạy con về quyền riêng tư cơ thể, về các hình thức thao túng tâm lý và kỹ năng nhận diện và nói “Không” với các lời đề nghị.
Thay vì cấm đoán sử dụng mạng xã hội, cha mẹ có thể đồng hành với con để tìm hiểu về các xu hướng, giải thích cho con về những rủi ro tiềm ẩn và thiết lập các quy tắc sử dụng mạng an toàn.
Bằng cách xây dựng một mái ấm tin cậy, trang bị cho con kiến thức và kỹ năng cần thiết, cha mẹ chính là lá chắn vững chắc nhất giúp con phát triển một cách lành mạnh và an toàn. Nếu nhận thấy các dấu hiệu bất ổn kéo dài, đừng ngần ngại tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia tâm lý gia đình để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.