Hiện tượng “xa cách nội tâm trong gia đình” hoặc “family estrangement” đang trở thành một vấn đề đáng quan tâm trong xã hội hiện đại. Mặc dù nhiều gia đình vẫn duy trì cuộc sống chung dưới một mái nhà, nhưng khoảng cách tình cảm giữa cha mẹ và con cái ngày càng tăng.
Các chuyên gia mô tả rằng tình trạng này không phải lúc nào cũng xuất phát từ những cuộc cãi vã hoặc xung đột trực tiếp, mà thường bắt nguồn từ sự thiếu kết nối và giao tiếp giữa các thành viên trong gia đình. Một bà mẹ 43 tuổi chia sẻ rằng con trai cô luôn “ngoan” và chưa từng gây ra phiền phức, nhưng càng lớn thì càng xa cách với mẹ.
Con trai cô thường về nhà, đóng cửa phòng, và chỉ đơn giản đáp lại những câu hỏi của mẹ với câu “dạ” ngắn gọn, sau đó tiếp tục lướt điện thoại. Mẹ cậu chỉ còn biết cảm thấy như con đang dần biến mất khỏi cuộc đời mình.
Một nghiên cứu của tổ chức Stand Alone (Anh) chỉ ra rằng có tới 1/4 người trẻ trưởng thành đã trải qua giai đoạn “xa cách hoàn toàn” với cha mẹ về mặt cảm xúc, ngay cả khi họ vẫn sống chung nhà. Tương tự, một nghiên cứu tại Trung Quốc đăng trên Frontiers in Psychology năm 2023 cũng cho thấy rằng các sinh viên có sự kết nối gia đình thấp dễ rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm hơn gấp đôi so với nhóm có nền tảng giao tiếp tích cực.
Theo lý thuyết gắn bó cảm xúc (attachment theory), trẻ em lớn lên trong môi trường mà cảm xúc bị xem nhẹ hoặc bị kiểm soát quá mức có thể phát triển kiểu gắn bó “né tránh” (avoidant): không chia sẻ, không kết nối và tự rút vào thế giới riêng. Sự hiện diện thể chất như cùng ăn cơm, ngủ chung nhà không đồng nghĩa với sự hiện diện tình cảm.
Thói quen “phubbing” (lơ người đối diện vì chăm chú vào điện thoại) cũng là một yếu tố khiến trẻ cảm thấy mình không còn là ưu tiên trong mắt người lớn. Nhiều phụ huynh cảm thấy hụt hẫng khi thấy con cái ít nói, ít tâm sự, mặc dù họ cho rằng mình đã hy sinh rất nhiều cho con.
Các chuyên gia tâm lý học phát triển cho rằng vấn đề không nằm ở việc “thiếu quan tâm” mà là ở cách quan tâm sai thời điểm, sai phương pháp. Nhiều cha mẹ thường hỏi về thành tích, điểm số, nhưng lại ít khi quan tâm đến cảm xúc và trạng thái tâm lý của con.
Áp lực thành công, sự kỳ vọng và nhịp sống quá nhanh khiến những cuộc trò chuyện chân thành dần biến mất. Dù không có một tiếng la mắng, vẫn có hàng trăm lần im lặng làm tổn thương.
Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia tâm lý học gia đình khuyến nghị rằng cha mẹ nên tạo ra những khoảng thời gian “không kỳ vọng”, lắng nghe mà không phản ứng vội, thiết lập lại “những nghi thức gia đình”, và chấp nhận sự thay đổi như một phần của trưởng thành. Qua đó, hy vọng rằng các thành viên trong gia đình có thể dần gỡ bỏ khoảng cách tình cảm và lấy lại sự kết nối trong gia đình.