Các nhà khoa học đang phát cảnh báo rằng nỗ lực toàn cầu nhằm cắt giảm ô nhiễm không khí có thể đang vô tình đẩy nhanh quá trình nóng lên toàn cầu, mặc dù điều này mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe cộng đồng. Theo một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Communications Earth & Environment, việc giảm thiểu ô nhiễm không khí ở Đông Á, đặc biệt là tại Trung Quốc, đã làm mất đi hiệu ứng làm mát do bụi bẩn trong không khí gây ra.

Những hạt bụi trong không khí trước đây có tác dụng như một tấm chắn, phản xạ một phần ánh sáng mặt trời và hạn chế sự hấp thụ nhiệt tại bề mặt Trái Đất. Khi các quốc gia thực hiện các biện pháp mạnh mẽ để giảm khí thải như SO₂, “tấm chắn” này đã biến mất. Điều này có nghĩa là mặc dù chất lượng không khí đã được cải thiện đáng kể, nhưng đồng thời cũng làm tăng tốc độ nóng lên toàn cầu.

Các nhà khoa học khẳng định rằng việc cải thiện chất lượng không khí là điều không thể tranh cãi vì lợi ích sức khỏe. Việc giảm ô nhiễm không khí đã giúp giảm thiểu các vấn đề sức khỏe liên quan đến hô hấp và tim mạch, đồng thời cũng giúp giảm tỷ lệ tử vong sớm. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là nếu không có hành động quyết liệt để giảm khí nhà kính như CO₂ và methane, nhân loại sẽ phải đối mặt với những hệ quả nghiêm trọng hơn.

Giáo sư Robert Allen, một chuyên gia hàng đầu về biến đổi khí hậu, cho biết: “Chúng ta đã tháo tấm rèm che nắng, giờ phải chống lại ánh nắng đó bằng cách giảm các nguồn nhiệt – tức là khí nhà kính.” Ông cũng nhấn mạnh rằng việc giảm khí nhà kính là điều cần thiết để hạn chế tốc độ nóng lên toàn cầu.

Một số giải pháp được đề xuất bao gồm trồng cây, thu giữ carbon, và chuyển đổi năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch sang nguồn tái tạo. Các giải pháp này được đánh giá là con đường đúng đắn, dù có thể chậm hơn nhưng chắc chắn hơn. Giáo sư Allen cũng cho biết rằng việc kết hợp các giải pháp này sẽ giúp giảm thiểu tốc độ nóng lên toàn cầu.

Bài học từ Đông Á cho thấy chính sách môi trường cần đi đôi với hành động chống biến đổi khí hậu. Điều này đòi hỏi một cách tiếp cận đa hướng, từ cải thiện chất lượng không khí đến giảm khí thải và nâng cao nhận thức cộng đồng. Chỉ khi có sự kết hợp giữa các giải pháp này, chúng ta mới có thể giảm thiểu tốc độ nóng lên toàn cầu và bảo vệ môi trường cho tương lai.

Để giảm thiểu ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên toàn thế giới đang áp dụng các biện pháp hạn chế đối với phương tiện giao thông chạy bằng xăng dầu thông qua việc thiết lập các vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Các vùng LEZ thường áp dụng các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt hơn cho các phương tiện giao thông, trong khi các vùng ZEZ chỉ cho phép các phương tiện không phát thải, như xe điện hoặc xe đạp, được di chuyển tự do.

Nhiều thành phố trên thế giới đang đối mặt với nguy cơ ô nhiễm không khí do mật độ dân số cao và số lượng phương tiện giao thông lớn. Để giải quyết vấn đề này, các thành phố như Rotterdam, Amsterdam, London, Oxford, Brussels, Santa Monica, Los Angeles, Oslo và một số thành phố khác đã triển khai hoặc công bố kế hoạch thí điểm ZEZ. Tại Trung Quốc, bốn thành phố bao gồm Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu đã áp dụng mô hình này.

Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) cho rằng chính sách ZEZ không tốn nhiều ngân sách nhưng có thể giúp giảm đáng kể lượng khí thải, đồng thời mang lại lợi ích môi trường và kinh tế. Nếu được thiết kế hợp lý, ZEZ có thể giúp giảm số lượng phương tiện giao thông, giảm tắc nghẽn và thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện.

Tuy nhiên, việc triển khai ZEZ cũng gặp phải một số phản đối liên quan đến tác động kinh tế – xã hội. Ví dụ, chi phí mua xe điện hoặc khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ vận chuyển có thể ảnh hưởng đến người dân có thu nhập thấp hoặc các nhóm dễ bị tổn thương sống trong khu vực.

Để triển khai ZEZ một cách hiệu quả, các thành phố cần phải cân nhắc kỹ lưỡng và đảm bảo rằng việc thiết kế ZEZ không làm gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hoặc ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội của đô thị. Một số thành phố đã bắt đầu với quy mô nhỏ, như Thâm Quyến, nơi đã thiết lập 10 khu ZEZ với diện tích tổng cộng 22 km2.

Các chuyên gia cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường. Triển khai ZEZ có thể là một thách thức, nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng việc này hoàn toàn khả thi.

Trong quá trình triển khai ZEZ, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ là một yếu tố quan trọng. Các thành phố cần cung cấp các khoản trợ cấp, tư vấn và hướng dẫn để giúp các doanh nghiệp này chuyển đổi sang phương tiện không phát thải.

WRI khuyến nghị rằng chính sách ZEZ cần được thiết kế và triển khai một cách linh hoạt, phù hợp với điều kiện và mục tiêu của từng thành phố. Việc này sẽ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực và mang lại các lợi ích đi kèm như tăng hiệu quả vận hành và giảm tắc nghẽn giao thông.