Nhiều địa phương sau khi sáp nhập đang gặp khó khăn trong việc áp dụng văn bản cũ và chậm ban hành văn bản mới, gây ra gián đoạn trong hoạt động quản lý và ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân. Tình trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nhìn nhận đầy đủ những hệ lụy pháp lý và tìm giải pháp để bảo đảm tính thống nhất và ổn định của hệ thống pháp luật tại chính quyền địa phương.

Trong quá trình đổi mới và hiện đại hóa nền hành chính quốc gia, chủ trương sắp xếp và tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước là một trong những nội dung trọng tâm được Đảng và Nhà nước xác định xuyên suốt qua nhiều nhiệm kỳ. Từ Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII) đến Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 19-NQ/TW và gần đây nhất là Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, tinh thần cải cách và sắp xếp đơn vị hành chính được khẳng định là cần thiết để xây dựng nền hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, hướng đến mô hình chính quyền địa phương hiện đại, có khả năng quản trị tốt và phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy tình trạng ‘khoảng trống pháp lý’ và ‘lúng túng thể chế’ đã và đang xuất hiện tại không ít địa phương. Tốc độ sắp xếp tổ chức bộ máy đang đi nhanh hơn so với tiến độ chuẩn bị thể chế đi kèm, đặc biệt là việc xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) phục vụ cho hoạt động của chính quyền địa phương sau sáp nhập.

Quá trình sáp nhập đơn vị hành chính, nếu không đi kèm với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế, sẽ tất yếu dẫn đến sự chồng chéo, mâu thuẫn hoặc thiếu hụt văn bản điều chỉnh, từ đó tạo ra những hệ lụy pháp lý nghiêm trọng. Trong thực tiễn triển khai tại nhiều địa phương, tình trạng ban hành VBQPPL không kịp tiến độ tổ chức lại bộ máy đang trở thành điểm nghẽn, cản trở việc ổn định hoạt động của chính quyền mới.

Để khắc phục tình trạng này, cần tuân thủ các nguyên tắc bảo đảm thống nhất, ổn định hệ thống pháp luật khi tổ chức lại đơn vị hành chính. Trước hết, cần bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành. Việc sửa đổi, thay thế hoặc ban hành mới VBQPPL tại địa phương sau khi sáp nhập phải được rà soát kỹ lưỡng về mặt căn cứ pháp lý, bảo đảm không mâu thuẫn hoặc chồng chéo với luật và các văn bản của Trung ương.

Thứ hai, cần bảo đảm tính kế thừa hợp lý. Việc sáp nhập đơn vị hành chính không có nghĩa là phủ nhận hoàn toàn giá trị của hệ thống văn bản tại các đơn vị cũ. Ngược lại, nhiều văn bản đã được xây dựng công phu, đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn và đang phát huy hiệu quả, cần được kế thừa, hiệu chỉnh, chứ không nên xóa bỏ hoàn toàn.

Thứ ba, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm trong quá trình xây dựng pháp luật. Trong mọi hoạt động quản trị nhà nước, việc lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm không chỉ là một khẩu hiệu hành chính, mà phải được thể hiện rõ trong nội dung và quy trình xây dựng văn bản pháp luật.

Để hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật sau sáp nhập, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tổ chức một cuộc tổng rà soát hệ thống VBQPPL đang áp dụng tại các đơn vị hành chính liên quan. Trên cơ sở rà soát, chính quyền cấp huyện cần lập danh mục phân loại các văn bản theo ba nhóm: (i) văn bản tiếp tục áp dụng không cần sửa đổi; (ii) văn bản cần sửa đổi, bổ sung; (iii) văn bản cần bãi bỏ.

Thứ hai, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng thể chế sau sáp nhập. Chất lượng thể chế không thể đo bằng số lượng văn bản ban hành mà cần có các tiêu chí rõ ràng về hiệu lực, hiệu quả, tính hợp pháp, tính khả thi và tính minh bạch.

Thứ ba, cần củng cố đội ngũ làm công tác pháp chế ở địa phương. Một trong những điểm yếu cố hữu của chính quyền địa phương là năng lực pháp chế chưa được quan tâm đúng mức. Sau sáp nhập, điều này càng trở nên nghiêm trọng khi địa bàn quản lý rộng hơn, số lượng đầu mối công việc tăng lên, nhưng đội ngũ làm công tác pháp chế vẫn còn mỏng, thiếu chuyên môn hoặc kiêm nhiệm.

Cuối cùng, cần áp dụng công nghệ thông tin trong hệ thống hóa và quản lý văn bản pháp luật địa phương. Việc quản lý văn bản thủ công đang là một rào cản lớn khiến các địa phương chậm trễ trong rà soát và điều chỉnh hệ thống VBQPPL.

Bộ Xây dựng đang tích cực triển khai công tác chuyển đổi số và phát triển khoa học công nghệ trong ngành. Theo báo cáo của ông Lê Thanh Tùng, Giám đốc Trung tâm công nghệ thông tin thuộc Bộ Xây dựng, tính đến cuối tháng 6 năm 2025, Bộ đã hoàn thành 20 trong tổng số 71 nhiệm vụ được giao. Một điểm nổi bật là tỷ lệ giải quyết hồ sơ trực tuyến đã đạt trên 95%, và Bộ Xây dựng được xếp hạng thứ hai trong khối các bộ, ngành về chất lượng cung cấp dịch vụ công.

Trong lĩnh vực cải cách hành chính, Bộ Xây dựng đã hoàn thành 68 trong tổng số 214 nhiệm vụ được Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ giao. Bộ đã trình Quốc hội thông qua Luật Đường sắt và 6 Nghị quyết; Chính phủ đã ban hành 9 Nghị định; Thủ tướng Chính phủ đã ban hành một Quyết định; và Bộ đã ban hành 27 Thông tư theo thẩm quyền.

Bộ Xây dựng cũng đã tiến hành rà soát 451 thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh; 447 điều kiện đầu tư kinh doanh; và 132 thủ tục hành chính nội bộ. Trên cơ sở đó, Bộ đã báo cáo và đề xuất với Thủ tướng Chính phủ về phương án cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính.

Về phát triển đô thị thông minh, ông Trần Quốc Thái, Cục trưởng Cục Phát triển đô thị thuộc Bộ Xây dựng, cho biết Nghị quyết số 57-NQ/TW đã xác định phát triển đô thị thông minh là một nội dung quan trọng trong tiến trình phát triển đất nước. Bộ Xây dựng đang tập trung xây dựng Nghị định quy định về phát triển đô thị thông minh, dự kiến trình Chính phủ trong tháng 8 năm 2025.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng, ông Trần Hồng Minh, đánh giá rằng ngành Xây dựng cần đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo để nâng cao chất lượng công trình, rút ngắn thời gian và tiết kiệm chi phí. Bộ Xây dựng sẽ tập trung hoàn thiện cơ sở dữ liệu chuyên ngành và cơ sở dữ liệu quốc gia về hoạt động xây dựng; tháo gỡ các nút thắt về thể chế và đơn giản hóa thủ tục hành chính.