Khi xem bộ phim “Sex Education”, không chỉ những tình tiết thú vị và gần gũi trong phim đã thu hút tôi, mà còn là bài học quý giá về mối quan hệ gia đình mà phim mang lại. Bộ phim xoay quanh cuộc sống của các thiếu niên và người trưởng thành tại thị trấn giả tưởng Moordale, nơi các nhân vật chính phải đối mặt với các tình huống khó xử về tình yêu, tình bạn và những mối quan hệ trong gia đình.

Đặc biệt, câu chuyện của hai cha con Michael Groff và Adam Groff đã để lại ấn tượng sâu sắc trong tôi. Ban đầu, Adam có mối quan hệ căng thẳng với cha mình – một hiệu trưởng nghiêm khắc và độc đoán, người luôn gặp khó khăn trong việc kết nối với Adam về mặt tình cảm. Tuy nhiên, sau nhiều lần cãi vã, hai cha con nhà Groff dần dần thông cảm cho nhau hơn. Trong mùa cuối của phim “Sex Education”, Adam tìm thấy thành công và niềm vui khi làm việc trong nông trại, và bắt đầu xây dựng mối quan hệ tốt đẹp hơn với cha. Michael, thông qua hành trình cá nhân và sự can thiệp của vợ, cũng thay đổi, dẫn đến một mối quan hệ hỗ trợ và thấu hiểu hơn với Adam.

Câu chuyện về hai cha con nhà Groff cho chúng ta thấy rằng ngay cả những mối quan hệ thân tình nhất cũng cần rất nhiều nỗ lực vun đắp từ hai phía. Nếu chúng ta chỉ biết hờ hững, mối quan hệ dù tốt đẹp mấy cũng có thể rơi xuống vực sâu, để lại hậu quả khó lường.

Tôi – hơn ai hết – rất hiểu điều đó. Vì tôi đã học được bài học đắt giá này qua một trải nghiệm cách đây 5 năm. Khi đó, tôi là một cô sinh viên mới ra trường, vẫn sống cùng bố mẹ, ăn cơm mẹ nấu hằng ngày. Công việc của tôi rất bận rộn, tôi thường xuyên rời khỏi nhà từ tờ mờ sáng, về lúc 8-9 giờ tối. Bố mẹ chỉ gặp tôi lúc ăn cơm – và tối nào ông bà cũng đợi tôi về để quây quần ăn tối cùng nhau.

Tuy nhiên, công việc của tôi đã bào mòn sức khỏe thể chất và tinh thần của tôi. Tôi thường xuyên về nhà trong tình trạng mệt lả, không còn sức lực. Tôi im lặng suốt bữa ăn, cảm thấy mọi lời hỏi han của bố mẹ đều là phiền phức. Có nhiều hôm, tôi còn cáu gắt khi mẹ liên tục giục tôi ăn thêm. Tình trạng căng thẳng của tôi kéo dài suốt 3-4 tháng. Mỗi lần về nhà, bất chấp sự quan tâm của mẹ, tôi chỉ đáp lại bằng sự lạnh nhạt, thờ ơ.

Đỉnh điểm, trong một bữa tối, khi mẹ gắp cho tôi một miếng thịt gà, tôi lập tức phản ứng – hất tay mẹ khiến thức ăn rơi xuống đất. Cả bố mẹ tôi đều sững sờ. Còn tôi, do quá mệt mỏi sau một ngày dài “chạy deadline”, không còn sức để giải thích hay xin lỗi. Tôi lại chạy lên phòng của mình. Khi đi lên cầu thang, tôi nghe thấy tiếng mẹ khóc thút thít.

Tối hôm đó, khi bình tĩnh lại, tôi nhận ra mình đã sai. Bố mẹ yêu thương chăm sóc tôi nhưng lại nhận lại phản ứng gay gắt và vô ơn. Tôi thật sự là đứa con bất hiếu. Tôi muốn nói lời xin lỗi với mẹ vì hành động tối hôm đó nhưng không biết bắt đầu từ đâu. Từ bé đến giờ, tôi vẫn luôn là đứa con ngoan, ít khi mắc lỗi. Nhưng áp lực công việc đã biến tôi thành một con người ích kỷ, cục cằn, và rồi bố mẹ là người chịu tổn thương.

Những bữa cơm tối sau đó, chỉ có bố và tôi. Mẹ đã ăn từ sớm, tôi hiểu bà đang tránh mặt tôi. Thế nhưng, tôi vẫn bối rối, không biết phải xử lý tình huống này thế nào. Vậy là tôi im lặng, ngày ngày vẫn đi làm bình thường – và buổi tối chỉ có bố ngồi đợi. Nhiều lần tôi đứng ngoài cửa phòng mẹ, nhưng lời xin lỗi vẫn không thể nào thốt ra.

Đến một ngày nọ, tôi về nhà và chẳng thấy bố dưới bếp như mọi khi. Tôi chạy lên phòng ông bà thì thấy ông đang đo huyết áp cho bà. Hóa ra mẹ tôi vừa trải qua một cơn tăng huyết áp. Bà bị nhức đầu, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, vừa gọi bác sĩ đến khám và đã được cho uống thuốc.

Khi nghe bố kể lại, tôi chợt òa khóc. Tôi chạy lại bên giường mẹ và nói “con xin lỗi”. Tôi nói hết những cảm xúc của mình, rằng tại tôi vô lễ, bất hiếu nên mới khiến mẹ phải suy nghĩ nhiều ngày, rồi bệnh tình sau đó tái phát. Mẹ cũng khóc nhưng bà bảo tha thứ cho tôi, chỉ mong tôi khỏe mạnh, vui vẻ.

Lúc ấy, tôi hối hận vô cùng, giá như tôi biết nói lời xin lỗi sớm hơn để căng thẳng giữa hai mẹ con không leo thang đến mức này. Chỉ vì sự hèn nhát của tôi mà mẹ phải trằn trọc suốt nhiều ngày, sức khỏe giảm sút.

Nhìn mẹ nằm nghỉ trên giường, tôi quyết định ngày mai sẽ xin nghỉ việc, ở nhà chăm sóc mẹ một thời gian. Công việc quan trọng thật đấy, nhưng tình cảm gia đình cũng quý giá không kém, và tôi không thể để bản thân lặp lại sai lầm này một lần nào nữa.

Hiện tượng “xa cách nội tâm trong gia đình” hoặc “family estrangement” đang trở thành một vấn đề đáng quan tâm trong xã hội hiện đại. Mặc dù nhiều gia đình vẫn duy trì cuộc sống chung dưới một mái nhà, nhưng khoảng cách tình cảm giữa cha mẹ và con cái ngày càng tăng.

Các chuyên gia mô tả rằng tình trạng này không phải lúc nào cũng xuất phát từ những cuộc cãi vã hoặc xung đột trực tiếp, mà thường bắt nguồn từ sự thiếu kết nối và giao tiếp giữa các thành viên trong gia đình. Một bà mẹ 43 tuổi chia sẻ rằng con trai cô luôn “ngoan” và chưa từng gây ra phiền phức, nhưng càng lớn thì càng xa cách với mẹ.

Con trai cô thường về nhà, đóng cửa phòng, và chỉ đơn giản đáp lại những câu hỏi của mẹ với câu “dạ” ngắn gọn, sau đó tiếp tục lướt điện thoại. Mẹ cậu chỉ còn biết cảm thấy như con đang dần biến mất khỏi cuộc đời mình.

Một nghiên cứu của tổ chức Stand Alone (Anh) chỉ ra rằng có tới 1/4 người trẻ trưởng thành đã trải qua giai đoạn “xa cách hoàn toàn” với cha mẹ về mặt cảm xúc, ngay cả khi họ vẫn sống chung nhà. Tương tự, một nghiên cứu tại Trung Quốc đăng trên Frontiers in Psychology năm 2023 cũng cho thấy rằng các sinh viên có sự kết nối gia đình thấp dễ rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm hơn gấp đôi so với nhóm có nền tảng giao tiếp tích cực.

Theo lý thuyết gắn bó cảm xúc (attachment theory), trẻ em lớn lên trong môi trường mà cảm xúc bị xem nhẹ hoặc bị kiểm soát quá mức có thể phát triển kiểu gắn bó “né tránh” (avoidant): không chia sẻ, không kết nối và tự rút vào thế giới riêng. Sự hiện diện thể chất như cùng ăn cơm, ngủ chung nhà không đồng nghĩa với sự hiện diện tình cảm.

Thói quen “phubbing” (lơ người đối diện vì chăm chú vào điện thoại) cũng là một yếu tố khiến trẻ cảm thấy mình không còn là ưu tiên trong mắt người lớn. Nhiều phụ huynh cảm thấy hụt hẫng khi thấy con cái ít nói, ít tâm sự, mặc dù họ cho rằng mình đã hy sinh rất nhiều cho con.

Các chuyên gia tâm lý học phát triển cho rằng vấn đề không nằm ở việc “thiếu quan tâm” mà là ở cách quan tâm sai thời điểm, sai phương pháp. Nhiều cha mẹ thường hỏi về thành tích, điểm số, nhưng lại ít khi quan tâm đến cảm xúc và trạng thái tâm lý của con.

Áp lực thành công, sự kỳ vọng và nhịp sống quá nhanh khiến những cuộc trò chuyện chân thành dần biến mất. Dù không có một tiếng la mắng, vẫn có hàng trăm lần im lặng làm tổn thương.

Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia tâm lý học gia đình khuyến nghị rằng cha mẹ nên tạo ra những khoảng thời gian “không kỳ vọng”, lắng nghe mà không phản ứng vội, thiết lập lại “những nghi thức gia đình”, và chấp nhận sự thay đổi như một phần của trưởng thành. Qua đó, hy vọng rằng các thành viên trong gia đình có thể dần gỡ bỏ khoảng cách tình cảm và lấy lại sự kết nối trong gia đình.

Gia đình chị B, 32 tuổi, sống tại TPHCM, đã trải qua một thời gian khó khăn khi con dâu trưởng thay đổi lối sống và cách đối xử với gia đình. Chị B đến từ một gia đình có bốn anh em trai, và chị là con út. Chị lớn lên trong sự yêu thương và chăm sóc của cha mẹ và các anh.

Khi chị B học cấp ba, anh cả của chị bắt đầu quen bạn gái và sau đó kết hôn. Ban đầu, chị dâu của chị B gây thiện cảm với gia đình nhờ sự khéo léo và biết cách lấy lòng mọi người. Tuy nhiên, sau một thời gian, chị dâu bắt đầu thay đổi lối sống, trở nên xa hoa và chi tiêu phung phí. Điều này đã khiến chị B và gia đình cảm thấy không thoải mái.

Chị B cho biết mình vẫn thường xuyên dành dụm tiền để cho anh chị mượn lúc khó khăn. Tuy nhiên, khi chị cần tiền để khám bệnh, chị dâu chỉ hứa hẹn và trả một phần nhỏ. Điều này đã khiến chị B cảm thấy hụt hẫng và khoảng cách giữa chị và anh chị bắt đầu lớn.

Khi vợ chồng anh cả gặp khó khăn tài chính, cha mẹ của chị B phải cầm cố nhà để hỗ trợ vốn làm ăn. Tuy nhiên, mâu thuẫn trong gia đình bắt đầu leo thang khi chị dâu không còn quan tâm đến gia đình và chỉ tập trung vào lợi ích cá nhân.

Chị B chia sẻ, kể từ khi chị dâu xuất hiện, khoảng cách giữa các thành viên trong gia đình ngày càng xa. Anh nghe theo vợ tuyệt đối và không còn quan tâm, gần gũi với các em như trước. Cha mẹ chị B vẫn phải thay con chăm cháu, trông nhà, phụ bán hàng cho vợ chồng anh cả nhưng mọi nỗ lực bị chị dâu phủ nhận.

Sau khi cha mẹ chồng phải vay mượn khắp nơi để chuộc lại căn nhà từng bị cầm cố, vợ chồng anh cả tiếp tục xây một ngôi nhà trị giá 6 tỉ đồng ngay trên đất của cha mẹ. Tuy nhiên, họ không có một lời cảm ơn hay hành động trả nợ nào dành cho đấng sinh thành. Mâu thuẫn trong gia đình càng trở nên nghiêm trọng, thậm chí anh hai và anh ba đã cắt đứt liên lạc, không còn nhìn mặt anh cả.

Tiến sĩ tâm lý Tô Nhi A nhận xét về chị B: “Em chưa sẵn sàng cho hành trình trưởng thành của chính mình. Khi anh trai lập gia đình, em cảm thấy hụt hẫng và trách móc người mới bước vào. Nhưng tình thân không phải là điều mặc định, nó cần được vun đắp bằng sự thấu hiểu và sẻ chia từ tất cả các thành viên. Tình cảm gia đình không đứng yên, mà luôn vận động theo thời gian, nếu biết gìn giữ, nó sẽ sâu sắc hơn.

Một người mới không thể khiến cả gia đình chao đảo nếu nền tảng gắn bó đủ vững. Và cha mẹ cũng không có nghĩa vụ phải gồng gánh con cái mãi, nếu họ còn lo là vì thương. Vì vậy, khi em chủ động nhìn nhận mọi thứ, sẽ sống chất lượng và đỡ bi quan hơn”.

Cuộc sống gia đình của chị B hiện nay đã trở nên căng thẳng và rạn nứt. Việc chị dâu trưởng thay đổi lối sống và cách đối xử với gia đình đã khiến cho khoảng cách giữa các thành viên trong gia đình ngày càng xa. Tuy nhiên, qua câu chuyện của chị B, tiến sĩ tâm lý Tô Nhi A muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc vun đắp tình thân và sự thấu hiểu trong gia đình.