Đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản và tạo môi trường tự do cho nhà khoa học là chìa khóa giúp Việt Nam vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ. Quan điểm này được các chuyên gia quốc tế nhấn mạnh tại tọa đàm ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’ do Báo Tiền Phong tổ chức.
TS Nguyễn Lương Quang, chuyên gia đến từ Viện Năng lượng nguyên tử và năng lượng thay thế (CEA Paris-Saclay, Pháp), đã chia sẻ kinh nghiệm chuyển đổi từ nghiên cứu hạt nhân sang thiên văn học tại Saclay. Xuất phát từ việc phát triển bộ cảm biến theo dõi lò phản ứng hạt nhân, các nhà khoa học đã linh hoạt chuyển hướng sử dụng công nghệ đó để quan sát bầu trời. Nền tảng này đã giúp Saclay tiến tới công nghệ lượng tử và thương mại hóa sản phẩm thông qua hợp tác với các startup và tập đoàn.
Một yếu tố quan trọng khác được TS Quang nhấn mạnh là vai trò của việc chia sẻ mã nguồn mở trong nghiên cứu. Ở các nước phát triển như Pháp hay Canada, nhóm nghiên cứu nhận tài trợ từ ngân sách bắt buộc phải cung cấp mã nguồn mở để các công ty có thể tham gia cùng phát triển. Điều này không chỉ thúc đẩy sự hợp tác mà còn tạo ra môi trường nghiên cứu mở và đa dạng.
Tuy nhiên, TS Nguyễn Trọng Hiền, chuyên gia từ Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA), cho rằng rào cản lớn nhất của Việt Nam hiện nay là vấn đề quản lý và cơ chế. Nếu không trao sự tự do cho các nhà nghiên cứu, thì rất khó phát triển khoa học thực chất. Ông Hiền cũng nhấn mạnh rằng sở trường lớn nhất của Việt Nam chính là con người, và để thu hút nhân tài, Việt Nam cần một môi trường thông thoáng.
Nhiều trí thức Việt Nam ở nước ngoài muốn về nước nhưng chưa về vì họ không thấy môi trường phù hợp với công việc nghiên cứu. Cơ chế hiện tại chưa thuận lợi để họ cống hiến. Ông Hiền cho rằng mọi công nghệ đột phá đều bắt đầu từ những bước rất nhỏ và xuất phát từ cái có thể làm được, từ sở trường đang có. Do đó, Việt Nam cần tập trung vào việc tạo ra môi trường tự do cho nhà khoa học và đầu tư vào nghiên cứu cơ bản.
TS Quang cũng nhấn mạnh vai trò của việc đầu tư cho vườn ươm startup, các trường chuyên đề và đào tạo thế hệ kế tiếp. Hiện mô hình hợp tác công – tư trong khoa học vẫn còn thiếu vắng tại Việt Nam. Để vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ, Việt Nam cần đầu tư đúng trọng tâm và tạo môi trường tự do cho nhà khoa học.
Trong bối cảnh hiện nay, việc mở rộng hợp tác quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng. Báo Tiền Phong đã tổ chức tọa đàm với sự tham gia của các chuyên gia đến từ nhiều quốc gia, tạo cơ hội cho các nhà khoa học Việt Nam học hỏi kinh nghiệm và tìm kiếm cơ hội hợp tác.
Việt Nam có thể rút kinh nghiệm từ các nước tiên tiến trong phát triển công nghệ vũ trụ. Với sự đầu tư và hợp tác đúng trọng tâm, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên trong lĩnh vực này và sử dụng công nghệ vũ trụ như một động lực mới cho phát triển.